نگاهی به عمارت ۷۴ ساله شهرداری مشهد | بلدیه ارض اقدس
ساخت و توسعه عمارت چهارطبقه سفید‌رنگ شهرداری مشهد واقع در میدان اصلی شهر، فرایندی بود که ۶۷سال به طول انجامید؛ از خرید اراضی و آغاز ساخت در سال ۱۳۱۸ تا پایان ساختمان توسعه در سال ۱۳۸۵ خورشیدی. ساختمانی که اسکان در آن به حدود چهل سال اجاره‌نشینی و خانه‌به‌دوشی مدیران شهری پایان داد. گزارش پیش رو نقبی است بر تاریخ ساخت و روزگار از‌سر‌گذشته ساختمان شهرداری بر پایه اسناد «سامانه جامع اسناد تاریخ و توسعه شهر مشهد».
به گزارش شهرآرانیوز؛ پس از اینکه شهرداری میدان ارگ را فروخت، در نیمه دوم سال ۱۳۱۸ خورشیدی، ساخت عمارت خود را آغاز کرد. طبق فهرست بنا‌های دوره رضاشاه در مشهد، ساخت عمارت شهرداری در میدان شاه (میدان شهدا) توسط مهندس پلاک (احتمالا اهل آلمان) و تحت سرپرستی معززعطاردی، رئیس ساختمان مشهد، در مساحت حدود ۱۵۵ هزار مترمربع آغاز شد و تا یک سال بعد ادامه داشت، اما حوادث سال ۱۳۲۰ خورشیدی، یعنی آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران و مشهد توسط قوای متفقین سبب شد فعالیتهای عمرانی تحت‌تأثیر این رویداد قرار بگیرد و اولویتهای مملکت و البته شهر مشهد تغییر کند. به همین دلیل این ساختمان ناتمام ماند.
توصیف نوه سالار مؤید، دومین شهردار مشهد، در تابستان۱۳۲۰ از این ساختمان، گویای احوال آن است؛ حسین مسعودی که در این زمان دانشجویی جوان بود و پس از سیزده سال به مشهد بازمی‌گشت، بالا‌خیابانِ آن روزگار را چنین توصیف کرده است: «وارد بالاخیابان میشویم... مقداری پیش میرویم؛ به میدانی میرسیم که در یک طرف میدان عمارت بتنی مسلح نیمه‌کاره‌ای دیده می‌شود. شنیدیم که برای یکی از ادارات دولتی ساختمان می‌شود، ولی بعد‌ها به ما گفتند که میخواستهاند برای تمام ادارات دولتی در این نقطه شهر جا بسازند و گویا این نقشه به‌هم خورده است. در وسط میدان مجسمه‌ای در لفافه پیچیده، دیده می‌شود. میگویند مجسمه اعلی‌حضرت است و وقتی افتتاح خواهد شد که این میدان و خیابانهای اطرافش سر‌و‌صورتی بگیرد. این‌طور که من میبینم تا ۱۰ سال دیگر هم افتتاح نمیشود.»
این ساختمان بتونی که در سمت شرقی و مرکزی (حاشیه خیابان ارگ و میدان مجسمه) در دو طبقه و در بخش غربی (خیابان دانشگاه) در چهار طبقه ساختمان شده بود، تا پایان دهه ۲۰ خورشیدی به همان صورت رها شد. البته در سال۱۳۲۶، پس از رفتن ارتش شوروی، تلاشی برای اتمام این مجسمه صورت گرفت ولی به جایی نرسید تا اینکه اسدا... قهرمان، شهردار مشهد، از آبان ۱۳۲۸ تا بهمن ۱۳۲۹، آگهی مناقصه تکمیل بخش شرقی این عمارت را در ۲۹ تیر ۱۳۲۹ خورشیدی منتشر کرد.
پیروز این مناقصه، پدر یکی از شهرداران مشهد پس از انقلاب اسلامی بود؛ «علیاکبر عصاران‌دربان»، پدر محمد عصاران‌دربان (شهردار مشهد در سالهای ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸ خورشیدی). او قرارداد اتمام دواشکوب (طبقه) سمت شرقی عمارت جدید شهرداری را روز ۲۶شهریور‌ماه با شهردار وقت مشهد بست. این مقاطعهکار که خود مالک کوره آجرپزی هم بود، توافق کرد با بهای ۶۷۰ هزار ریال طی چهار‌ماه‌و‌نیم این قسمت را تکمیل کند. از سوی شهرداری نیز مهندس «زینلنیا» ناظر اجرای این پروژه بود. طبقه اول ساختمانی که به او سپرده شد در مرحله سفت‌کاری و طبقه دوم آن تنها به‌صورت نیمهکاره دیوارچینی شده بود.
یکی از چالشهای مقاطعهکار و مسئولان شهرداری کیفیت آجر‌های به‌کار‌رفته بود؛ موضوعی که حتی به تعطیلی موقت پروژه هم انجامید. ۲۰ مهرماه که هنوز یک ماه از آغاز کار نگذشته بود، مهندسان شهرداری به سبب کیفیت مصالح به‌کار‌رفته در آجرچینی توسط مقاطعهکار از ادامه کار تا تأمین مصالح مرغوب جلوگیری می‌کنند. البته تا دو روز بعد این توقف عملیات ساختمانی فقط محدود به بخش آجرچینی پروژه می‌شود و آهکمالی ادامه مییابد.
در نهایت ۲ آبان‌ماه و پس از تغییر آجر‌های تهیه‌شده، این فرایند هم مجدد آغاز می‌شود و تا پایان آذرماه این بخش مهم طرح تقریبا به پایان خود میرسد ولی سرمای هوا سبب می‌شود دیگر اقدامات محقق نشود؛ بنابراین یک بار مدت قرارداد تا پایان سال ۱۳۲۹ تمدید می‌شود ولی از‌آنجا‌که بخشهای باقی‌مانده همچون رومالی ساختمان و رنگآمیزی برای قوام یافتن، نیاز به آب‌و‌هوای مناسب داشت، به‌ناچار بار دیگر این قرارداد را تمدید می‌کنند. در کنار این عوامل که گلایه شهرداری را از زمان‌بندی نامناسب مقاطعهکار در پی داشت، عصاران نیز از پرداخت نشدن بموقع صورت‌وضعیت‌ها و همچنین تصمیم یک‌باره برای بتونریزی کف که زمان پروژه را افزایش میداد شکایت داشت.
از ۲۸ فروردین‌ماه عبدالوهاب اقبال مسئولیت شهرداری مشهد را به عهده میگیرد. او در اولتیماتومی به پیمانکار از او می‌خواهد ساختمان را تا نیمه‌اردیبهشت‌ماه تحویل دهد. از طرف دیگر، مناقصه لوازم برقی (از سیم وکلید و پریز تا لوستر و زنگ اخبار) ۳۱ فروردین ماه برگزار و ۱۱ اردیبهشت‌ماه قرارداد با الکتریکی نورافشان بسته می‌شود. مناقصه در و نردههای عمارت هم روز ۱۸ اردیبهشت برگزار شد؛ بنابراین این زمان هم محقق نگشت. پس از این اقدام در تیرماه رنگآمیزی ساختمان هم انجام شد و در نهایت سوم مردادماه۱۳۳۰، پیمانکار اتمام پروژه را اعلام کرد.
روز دهم مردادماه هم مقرر می‌شود که شهرداری به ساختمان جدید منتقل شود؛ اما پیمانکار می‌خواهد کمیسیونی تشکیل و طی آن تحویل موقت انجام شود. این کمیسیون صبح روز جمعه، ۱۲ مردادماه، در محل عمارت برگزار و ساختمان تحویل شهرداری و عصر همان روز هم اثاثکشی به ساختمان جدید انجام می‌شود.
۱۳ مردادماه۱۳۳۰ شهرداری به ساختمان جدید نقل‌مکان کرده بود. در این تاریخ عبدالوهاب اقبال، نامهای به انجمن شهر نوشته و به این انتقال اشاره کرده است. روزنامه خراسان نیز خبر نقل مکان شهرداری را چنین نوشته است: «ساختمان جدید که برای شهرداری از چندی قبل بنا شده است، چون قسمتی از آن فعلا نیازمندی شهرداری را مرتفع میسازد، خاتمه یافته است؛ لذا در آخرین ساعت [کاری]روز پنجشنبه، ۱۱ مرداد، شهردار تصمیم انتقال شهرداری را به عمارت جدید گرفت و بعدازظهر پنجشنبه و جمعه تمام تشکیلات اداری و کلیه شعبات شهرداری به محل جدید انتقال یافت و این سرعت‌عمل و فعالیت در شهرداری بیسابقه بود.»
به‌این‌ترتیب در یک عصر گرم جمعه، طلسم ساختمان شهرداری شکسته می‌شود و بالاخره مسئولان شهری مشهد در ساختمان متعلق به خود اسکان می‌یابند. پس از این در چند‌مرحله تکمیل و توسعه این ساختمان ادامه پیدا می‌کند. در نیمه دهه ۳۰ قرن ۱۴ خورشیدی بخش غربی تکمیل و در پایان دهه۴۰ دو طبقه فوقانی بخش شرقی ساخته می‌شود. در اوایل دهه ۸۰ نیز ساختمان توسعه را در پشت این ساختمان آغاز می‌کنند که شرح هر‌کدام از آن‌‍‌ها خود برگی از خاطرات این ساختمان ۹۶ ساله است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
